File:AGAD Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa 1.png

Polski: “Constitution de la Ville libre de Cracovie et de son Territoire” – tak brzmi oryginalny tytuł dokumentu, będącego trzecią z kolei konstytucją Wolnego Miasta Krakowa (zwanego też Rzeczpospolitą Krakowską). Pierwsza ustawa konstytucyjna z 3 V 1815 roku stanowiła integralną część traktatu dodatkowego zawartego przez reprezentantów Austrii, Prus i Rosji na kongresie wiedeńskim. Zdecydowano wówczas utworzyć z Krakowa i niewielkiego terytorium wokół niego miasto wolne, niepodległe i ściśle neutralne pod opieką trzech mocarstw. Traktat dodatkowy włączono do aktu końcowego kongresu podpisanego w Wiedniu 9 VI 1815 roku przez Anglię, Austrię, Francję, Prusy i Rosję. Drugą konstytucję z 11 IX 1818 roku, zwaną konstytucją rozwiniętą, opracowała Komisja Organizacyjna, powołana na mocy Konstytucji z 1815 roku przez dwory opiekuńcze.

Trzecią – z 30 V 1833 roku – opracowała Komisja Reorganizacyjna w porozumieniu z Komitetem, w skład którego wchodzili obywatele Wolnego Miasta Krakowa. Obowiązywała ona do likwidacji Wolnego Miasta Krakowa 6 XI 1846 roku po upadku Powstania Krakowskiego, w tym czasie była też trzykrotnie nowelizowana (w latach 1837, 1838 i 1839). Powołane na kongresie wiedeńskim państwo składało się z miasta Krakowa oraz okręgu o zdecydowanie rolniczym charakterze, w skład którego wchodziły 224 wsie i 3 miasteczka: Chrzanów, Trzebinia i Nowa Góra. Zajmowało powierzchnię około 1150 km kw. Ustrój Wolnego Miasta Krakowa, określony w konstytucjach z 1815 i 1818 roku, opierał się na współistnieniu powoływanego w drodze wyborów parlamentu (Zgromadzenia Reprezentantów) oraz władzy wykonawczej – Senatu Rządzącego, wybieranego w większości przez parlament oraz przez Uniwersytet Jagielloński i kapitułę krakowską (jednakże już pierwszy jego skład powołany został przez państwa opiekuńcze). Przyznanie Senatowi dużego wpływu na ustawodawstwo spowodowało zachwianie równowagi między władzą ustawodawczą a wykonawczą i doprowadziło do stanu ciągłej walki o hegemonię i formę ustroju. Konstytucja 1815 roku zapewniała wolność i równość obywateli wobec prawa, równouprawnienie wszystkich religii chrześcijańskich (jednak mianem „religii krajowej” określano katolicyzm), opiekę prawa nad wyznaniami „tolerowanymi” (głównie wyznaniem mojżeszowym), obieralność wyższych urzędników i sędziów, sądownictwo miało być niezawisłe, postępowanie sądowe jawne, a językiem urzędowym był język polski. Konstytucja z 1818 roku nie wprowadziła zasadniczych zmian ustrojowych, inaczej niż konstytucja z roku 1833. Mocarstwa opiekuńcze zarzuciły władzom Rzeczypospolitej Krakowskiej naruszenie neutralności w czasie powstania listopadowego. Skutkiem tego było przysłanie Komisji Reorganizacyjnej, która dokonała zmian w składzie Senatu oraz wprowadziła nową konstytucję. Ograniczała ona kompetencje Zgromadzenia Reprezentantów na rzecz Senatu Rządzącego, od dawna już w pełni zależnego od mocarstw opiekuńczych. Ponadto ostatecznie przekreślała neutralność Rzeczypospolitej Krakowskiej, dając mocarstwom opiekuńczym szeroką możliwość ingerencji w jej sprawy wewnętrzne.

Miejsce: Kraków Opis: oryginał, jęz. francuski, księga oprawna w czerwony aksamit o wymiarach 320x215 mm, k. 21 + 1 nlb, podpisy reprezentantów trzech państw zaborczych i ich pieczęcie Autor komentarza: Magdalena Marosz

Autor fotografii: Karolina Gołąb-Malowicka